दिल्ली आणि आसपासच्या परिसरात प्रदूषणाची पातळी सतत वाढत आहे. काही दिवस ही स्थिती कायम राहण्याची शक्यता आहे. सध्या राजधानी दिल्लीत हवा प्रदूषणाने गंभीर रुप धारण केलं आहे. म्हणजेच हवेतील शुद्धतेची पातळी खराब होत चालली आहे.हवेची शुद्धता पाहण्यासाठी एअर क्वालिटी इंडेक्स (AQI) वापरला जातो.
वायू प्रदूषणाची स्थिती समजण्यास मदत होईल AQI म्हणजेच हवा गुणवत्ता निर्देशांकानुसार दिल्लीतील हवेच्या गुणवत्तेची पातळी 300 च्या पुढे गेली आहे.
हवा गुणवत्ता निर्देशांक
AQI 0-50 च्या दरम्यान म्हणजे हवा स्वच्छ आहे
51-100 च्या दरम्यान म्हणजे हवेची शुद्धता समाधानकारक आहे
101-200 ‘मध्यम’
201-300 दरम्यान वाईट
301-400 दरम्यान जास्त वाईट
401 ते 500 दरम्यान गंभीर श्रेणी परिस्थिती .
सरकारला प्रदूषण नियंत्रणासाठी कठोर पावले उचलावी लागतील, ज्यामध्ये GRAP-2 लागू करणे देखील समाविष्ट असू शकते.
20 ते 22 ऑक्टोबरपर्यंत प्रदूषणाची पातळी अशीच राहू शकते. . तीन दिवसांपासून राजधानीतील प्रदूषणाची पातळी 300 च्या आसपास आहे. 2023 मध्ये GRAP-2 स्थापित करण्याची वेळ 21 ऑक्टोबर रोजी आली होती. . यानंतर 2 नोव्हेंबरपर्यंत GRAP-3 सुद्धा आले. यावेळी १९ ऑक्टोबरलाच ग्रापची परिस्थिती नियमानुसार झाली पाहायला मिळाले.
दिल्लीचा AQI 270 च्या पुढे
दिल्लीतील हवेची गुणवत्ता खालावत चालली आहे. दिल्लीच्या AQI किंवा हवेच्या गुणवत्ता निर्देशांकाने अनेक भागात 300 चा टप्पा ओलांडला आहे,आनंद विहार आणि अक्षरधाममध्ये AQI 334 वर पोहोचला आहे.
केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळाच्या CPCB नुसार, दिल्लीचा AQI 278 होता. मुख्य प्रदूषण पीएम 10 होते. फरीदाबादचा AQI 192, गाझियाबादचा 253, ग्रेटर नोएडाचा 154, गुरुग्रामचा 176 आणि नोएडाचा 229 होता. आनंद विहारमध्ये प्रदूषण आपत्कालीन पातळीवर पोहोचले आहे. येथे AQI 453 होता. 10 ठिकाणी AQI खूपच खराब होता. 23 ठिकाणी प्रदूषण कमी पातळीवर तर दोन ठिकाणी सामान्य पातळीवर राहिले. पुसाचा AQI 195 आणि नजफगडचा 194 होता.
अंदाजानुसार, 20 ते 22 ऑक्टोबरपर्यंत प्रदूषणाची पातळी खूपच खराब असेल. हवामान खात्याच्या म्हणण्यानुसार, दिल्ली आणि राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र (NCR) च्या इतर भागांमध्ये धुळीचे प्रदूषण हे हवेची गुणवत्ता खराब करणारे प्रमुख घटक आहेत. पूर्वेकडील वारे सुरू झाले आहेत. वारे खूपच कमकुवत आहेत. ते प्रदूषक बाहेर काढण्यास सक्षम नाहीत. अशा परिस्थितीत कचरा जाळणे किंवा उघड्यावर कचरा जाळणे अशा घटनांमुळे प्रदूषणाची परिस्थिती अधिक लवकर बिघडू शकते.
GRAP (ग्रेडेड रिस्पॉन्स ॲक्शन प्लॅन) ही दिल्ली-NCR मधील वाढत्या प्रदूषणाविरुद्ध लढण्यासाठी तयार केलेली योजना आहे. जेव्हा वायु गुणवत्ता निर्देशांक (AQI) एका विशिष्ट पातळीच्या वर जातो तेव्हा सरकार GRAP चे वेगवेगळे टप्पे लागू करते. GRAP 2, योजनेचा दुसरा टप्पा, जेव्हा AQI 301-400 च्या दरम्यान असतो, म्हणजे अत्यंत गरीब श्रेणीत असतो तेव्हा लागू होतो.
प्रदूषणामुळे श्वास घेण्यास त्रास, खोकला आणि विविध आजार होत असल्याच्या तक्रारी नागरिक करत आहेत, श्वास घेण्यास त्रास होणे आणि डोळ्यात जळजळ होणे.”
“दिवाळीनंतर प्रदूषणाची पातळी आणखी वाढेल. प्रदूषणाची पातळी नियंत्रित करण्यासाठी सरकारने पावले उचलण्याची गरज आहे. जे लोक आगीत पदार्थ जाळत आहेत त्यांना दंड ठोठावला पाहिजे. ज्यांना श्वसनाचा त्रास आहे त्यांना खूप त्रास होत असेल.”
दिल्लीचे पर्यावरण मंत्री गोपाल राय यांनी शुक्रवारी सांगितले की वजीरपूर, जहांगीरपुरी, आनंद विहार, नरेला, विवेक विहार, ओखला फेज 2, पंजाबी बाग, अशोक विहार आणि 13 ठिकाणी AQI ने 300 ओलांडली आहे.
AQI ला 8 प्रदूषण घटकांच्या आधारे निश्चित केलं आहे.
PM10, | कणांचा आकार 10 मायक्रोमीटर किंवा त्यापेक्षा कमी व्यासाचा आहे. त्यात धूळ, घाण आणि धातूचे सूक्ष्म कण समाविष्ट आहेत |
PM 2.5 | पातळी जास्त असते तेव्हाच धुकं वाढते. |
NO2 | नायट्रोजन ऑक्साईड, जो उच्च तापमानातील ज्वलनातून तयार होतो. |
SO2 | सल्फर ऑक्साईड, तो कोळसा आणि तेल जाळल्याने उत्सर्जित होतो |
CO2 | कोळसा किंवा लाकूड यांसारख्या इंधनाच्या अपूर्ण जळण्याने हा वायू तयार होतो. |
O3 | ओझोन |
NH3 | अमोनिया |
Pb | LEAD |
आहेत. 24 तासांत या घटकांचे प्रमाण हवेची गुणवत्ता ठरवते
GRAP-1 निर्बंध अंतर्गत
- प्रदूषण करणाऱ्या वाहनांवर जास्तीत जास्त दंड आकारला जाईल.
- खासगी वाहनांचा वापर कमी करण्यासाठी पार्किंग शुल्कात वाढ करण्यात येणार आहे.
- शहरात बेकायदा स्टोन क्रशर व इतर बांधकामांना बंदी घालण्यात येणार आहे.
- 10 वर्षांहून जुनी डिझेल वाहने आणि 15 वर्षांपेक्षा जुनी पेट्रोल वाहने रस्त्यावर उतरण्यास बंदी घालण्यात आली आहे.
- सर्व प्रकारचे बांधकाम साहित्य कव्हर करावे लागेल. रस्त्यावर पाणी शिंपडणे आणि यांत्रिक साफसफाई करणे आवश्यक आहे.
- शहरातील प्रमुख चौकाचौकात अँटी स्मॉग गनचा वापर करावा.
- उघड्यावर कोणत्याही प्रकारचा कचरा इत्यादी जाळण्यात येणार नाही.